Editie 6 | Wanneer begint de recessie?
Iedere zolderkamer-analist, theeblad lezer en zelfbenoemd expert roept dat er een recessie in de lucht hangt. Ik deel die mening. De grote vraag is natuurlijk WANNEER die recessie precies komt...
Geachte aandeelhouders,
Bijna iedere zolderkamer-analist, theeblad lezer en zelfbenoemd expert roept dat er een recessie in de lucht hangt. Ik deel die mening, maar de grote vraag is natuurlijk wanneer we die recessie kunnen verwachten. Zelfs een kapotte klok duidt tweemaal daags de juiste tijd aan. Het doel van deze editie van de aandeelhoudersbrief is om een tijdslijn te schetsen voor dit duistere scenario.
Om dat voor elkaar te krijgen splits ik het verhaal vandaag op in deze drie onderdelen:
Wat is de definitie van een recessie?
Wanneer begint de recessie en hoe diep gaan we?
Hoe bereid ik mijn portfolio voor op de recessie?
Wat is een recessie?
In de economische handboeken spreekt men van een recessie als de economie twee opeenvolgende kwartalen krimpt. Dat wil zeggen, als de groei van het bruto binnenlands product (BBP) twee achtereenvolgende kwartalen negatief is.
Op zich is dat een goede vuistregel, maar in de praktijk is het niet zo eenvoudig. Het is in mijn ogen beter om naar een breed palet van economische indicatoren te kijken. Om die reden leg ik zelf de focus op de consument, de arbeidsmarkt en de bedrijfsactiviteit.
Dat zijn wat mij betreft de drie fundamenten die in orde moeten zijn om te spreken van een gezonde economie of van een recessie als dat niet het geval is. Precies daarom lopen we in het vervolg van deze aandeelhoudersbrief een aantal indicatoren af die ons hier meer over leren.
De focus ligt hierbij op de Amerikaanse economie, omdat deze over het algemeen leidend is voor de rest van de wereld. Op dit moment ogen de arbeidsmarkt, het consumptiegedrag en de bedrijfsresultaten nog positief, maar de algemene trend wijst richting een recessie.
Aan de hand van de indicatoren die ik voor jullie heb uitgekozen, kunnen we een schatting maken over de timing van de recessie en hoe zwaar de economie het krijgt.
Wanneer begint de recessie?
Te beginnen met de arbeidsmarkt. Op het moment van schrijven is de Amerikaanse arbeidsmarkt extreem krap. Dat wil zeggen dat de vraag naar arbeid groter is dan het aanbod. Op het moment van schrijven is de vraag naar werkenden ongeveer 5 miljoen hoger dan het aanbod.
Die krapte op de arbeidsmarkt zorgt voor stijgende lonen en dat geeft op zijn beurt een opwaartse druk op de inflatie. Op het moment van schrijven ligt de werkloosheid in de Verenigde Staten met 3,7 procent op het laagste niveau sinds de jaren 70 van de vorige eeuw (zie grafiek).
Het is je vast niet ontgaan dat de Federal Reserve (Amerikaanse centrale bank) de inflatie probeert te bestrijden met agressieve renteverhogingen. Ik ben ervan overtuigd dat we het volledige effect daarvan nog op ons bordje krijgen. Naarmate de tijd vordert moeten steeds meer individuen, bedrijven en overheden leningen herfinancieren tegen de hogere rente.
Als laatste op dit punt zien we dat mensen steeds meer problemen ondervinden van de prijsinflatie. Op dit moment sparen Amerikanen nog maar 3,1 procent van hun salaris en gaan de creditcard leningen door het dak. Dit resulteert in een lagere consumptie, wat slechtere bedrijfsresultaten oplevert en uiteindelijk voor een hogere werkloosheid zorgt.
We hebben nu gezien dat de Amerikaanse arbeidsmarkt er met de laagste werkloosheid sinds 1974 op het eerste gezicht goed voorstaat. Als we echter onder de motorkap kijken, dan zijn er al wat eerste problemen te bespeuren.
1. De huizenmarkt
Die problemen worden groter als we de Amerikaanse huizenmarkt onder het vergrootglas leggen. Dat de huizenmarkt een belangrijk onderdeel van de economie is blijkt uit het feit dat deze verantwoordelijk is voor 12 tot 15 procent van de werkgelegenheid en het Amerikaanse BBP.
Daarbij is de huizenmarkt uiterst gevoelig voor renteverhogingen van de centrale bank. Die hebben immers een direct effect op het vermogen van mensen om hypotheken af te sluiten. Als de rente snel stijgt - wat in 2022 gebeurd is - kan de vraag op de huizenmarkt snel wegvallen.
In deze grafiek zien we de relatie tussen de gezondheid van de huizenmarkt en de werkloosheid in de Verenigde Staten. Hierin zie je in eerste instantie meteen hoe belangrijk de huizenmarkt voor de Amerikaanse economie is. Zodra de huizenmarkt verzwakt (blauwe lijn omhoog) dan zien we dat de werkloosheid snel volgt (zwarte lijn omhoog).
Over het algemeen volgt de werkloosheid de huizenmarkt met een vertraging van 12 maanden. De verzwakking van de huizenmarkt die we duidelijk kunnen waarnemen belooft weinig goed voor de komende maanden. Op basis van deze indicator lijkt een recessie in de periode Q2/Q3 2023 onvermijdelijk.
2. Wereldwijde kredietimpuls
Dan gaan we door met de wereldwijde kredietimpuls. Deze indicator meet de mate van verandering in de kredietcreatie door de non-financiële private sector. Simpel gezegd, hoeveel leningen sluiten huishoudens en bedrijven momenteel af. Dit is een goede manier om de gezondheid van de economie te meten, omdat meer leningen betekent dat individuen en bedrijven meer uitgeven en dat zorgt voor economische groei.
De blauwe lijn in de grafiek vertegenwoordigt de kredietimpuls voor de vijf grootste economieën van de wereld. Vanaf het begin van 2022 is deze onder het vriespunt gedoken. De oranje lijn vertegenwoordigt de groei van de winsten van S&P 500 bedrijven, de belangrijkste index voor de Amerikaanse economie.
Normaal gesproken reageert de oranje lijn met een vertraging van ongeveer 12 maanden op de blauwe lijn. Dat zie je ook duidelijk terug in de grafiek. Kredietcreatie zorgt voor groei, maar zodra de kredietcreatie wegvalt, storten ook de winsten van bedrijven in.
De extreme daling van de kredietimpuls belooft weinig goeds voor de Amerikaanse economie. Verwacht in Q1/Q2 negatieve winstgroei voor de S&P 500 en daarmee de volgende aanwijzing voor de start van een recessie.
Leuk feitje: de bedenker van de kredietimpuls is Michael Biggs, een econoom van Deutsche Bank. Biggs liet zien dat - in de meeste landen - de vraag vanuit de private sector (Consumptie + Investeringen) nauw verbonden is met de kredietimpuls.
3. Philly Fed New Orders
De volgende indicator op ons lijstje die een recessie voorspelt is het “Nieuwe Orders” component van een enquête die de Federal Reserve van Philadelphia organiseert. In deze enquête ondervragen zij 125 individuen (hoge piefen van belangrijke bedrijven) hoe zij er op dat moment voorstaan.
Een belangrijk onderdeel daarvan is dus het aantal nieuwe orders, wat een indicatie geeft voor de economische activiteit voor de maanden die voor ons liggen. De afgelopen 40 jaar volgde er altijd een recessie als het 12-maandelijkse gemiddelde van deze indicator voor minstens 2 maanden onder de 15 viel.
Je raadt het al, dat punt bereikten we in september 2022. Met een vertraging van ongeveer 8 maanden, zou dat betekenen dat we vanaf mei volgende jaar (Q2/Q3 2023) kunnen rekenen op een recessie. Kijk ook naar de geschiedenis van deze indicator, zodat je kunt zien hoe zeldzaam het is dat we dit niveau bereiken. Voor een vergelijkbare daling moeten we terug naar de jaren 90 van de vorige eeuw.
4. De koper-goudverhouding
Het is tot nu toe geen feestelijke editie van de aandeelhoudersbrief, maar we gaan nog even door. De volgende op het lijstje is de koper-goudverhouding. “Dokter koper gaat altijd in de uitverkoop als er een recessie aankomt” is een uitspraak die vaak voorbijkomt in de investeringswereld.
Koper is een belangrijke industriële grondstof. Wat je vaak ziet is dat een sterke koperprijs betekent dat we te maken hebben met een sterke economie en andersom. We zetten de koperprijs in dit geval af tegen goud, omdat het blinkende edelmetaal juist een vluchthaven is in tijden van economische rampspoed.
In de grafiek is duidelijk te zien hoe de koper/goudverhouding het afgelopen jaar een top maakte en dat inmiddels een daling is ingezet. De zwarte lijn daaronder is de Purchasing Manager Index (PMI), een enquête afgenomen bij de inkoopmanagers van de grotere fabrikanten die het in lijn met de koper/goudverhouding ook steeds minder zien zitten.
Op basis van de daling van de koper/goudverhouding, lijkt een recessie voor eind Q1 tot Q2 2023 niet onrealistisch. Ook deze indicator adviseert dus om de riemen vast te maken voor een krimpende economie, hogere werkloosheid en algemene economische malaise in 2023.
5. De Amerikaanse rentecurve
We eindigen onze polonaise van macro-economische indicatoren met mijn favoriet van dit moment: de yield curve (rentecurve in het Nederlands). De yield curve is visuele weergave van de rente op Amerikaanse staatsobligaties. In een gezond economie is de rente op staatsobligaties hoger naarmate de looptijd toeneemt. Een staatsobligatie met een looptijd van 10 jaar levert normaal gesproken een hogere rente op dan een staatsobligatie met een looptijd van 3 maanden.
De yield curve ziet er dan als volgt uit. Maturity staat voor looptijd en Yield voor de rente. Naarmate de Maturity toeneemt, stijgt ook de Yield. Dit heeft te maken met een fundamentele wet van de financiële wereld: de tijdswaarde van geld.
Naarmate jij als investeerder langer niet bij je geld kunt, wil je een hogere rente ontvangen. Met een staatsobligatie van 10 jaar bestaat de kans dat jij in die periode een hoop andere investeringskansen moet laten liggen. Om daarvoor te compenseren krijg je in een gezonde markt, naarmate de looptijd toeneemt, een hogere rente.
Op dit moment is er sprake van een inversie van de yield curve. Dit betekent dat die fundamentele wet van de financiële wereld - de tijdswaarde van geld - wordt geschonden. De grote vraag is natuurlijk wat dit betekent.
Een inversie van de yield curve treedt op als handelaren op de obligatiemarkt verwachten dat de rente (yield) op korte termijn zal dalen. Om die reden kopen ze massaal staatsobligaties met een lange looptijd in (10 jaar, 20 jaar, 30 jaar) om de relatief hoge rente zo lang mogelijk vast te leggen.
De hogere vraag naar staatsobligaties met een lange looptijd zorgt ervoor dat de waarde van die obligaties stijgt en de effectieve rente daalt. Zo kan het gebeuren dat de rente op staatsobligaties met een looptijd van 10 jaar onder die met een looptijd van 3 maanden, 1 jaar, 2 jaar et cetera duikt.
Dit komt dus omdat de obligatiemarkt verwacht dat de Federal Reserve op korte termijn de rente verlaagt. De enige reden dat ze de rente verlagen - zeker in het huidige scenario - is als er sprake is van een recessie of als een recessie dreigt. De obligatiemarkt verwacht op dit moment dus op korte termijn een recessie.
Deze grafiek laat zien hoe krachtig deze relatie is. De blauwe lijn wordt gevormd door de rente op Amerikaanse staatsobligaties met een looptijd van 3 maanden af te trekken van de rente op staatsobligaties met een looptijd van 10 jaar (10y - 3mo). Als het resultaat negatief is (rente op 3 maanden hoger dan rente op 10 jaar) is er sprake van een inversie van de yield curve.
Met andere woorden, als de lijn in de grafiek onder het nulpunt duikt is er sprake van een inversie van de yield curve. De grijze vlakken in de grafiek vertegenwoordigen recessies uit het verleden. Zoals je kunt zien volgde er sinds de jaren 80 altijd een recessie als er sprake was van een inversie van de yield curve.
Qua timing zou ik op basis van deze grafiek ook inzetten op Q2/Q3 van 2023. Alles bij elkaar ziet het er dus niet goed uit voor de Amerikaanse economie en lijkt een recessie onvermijdelijk. Ik had de lijst met indicatoren graag groter gemaakt, maar deze editie van de aandeelhoudersbrief begint al aardig op een boekwerk te lijken. Hoog tijd dus om het over mijn portfolio te hebben en af te sluiten.
Hoe bereid ik mijn portfolio voor op de recessie?
Op basis van de besproken indicatoren moeten er hele bijzondere dingen gebeuren om een recessie te voorkomen. Om die reden doe ik momenteel vooral defensieve aankopen voor mijn portfolio.
Op het moment van schrijven betekent dat het volgende:
50 procent van mijn inkomen blijft in fiatgeld (euro/dollar)
Ik koop kleine hoeveelheden fysiek goud en bitcoin
Ik investeer vooral in defensieve en ondergewaardeerde sectoren
Fiatgeld
Op dit moment houd ik 50 procent van mijn maandelijkse reserves in fiatgeld. Die 50 procent splits ik vervolgens weer 50/50 op in euro’s en dollars. De reden daarvoor is dat een recessie vaak gepaard gaat met behoorlijke koersdalingen op de beurs.
Een recessie betekent dat de Federal Reserve de rente gaat verlagen om de economie te stimuleren. Dit noemen we in vakjargon een ‘Fed Pivot’ of een koerswijziging van de Federal Reserve.
Iedereen speculeert en hoopt al maanden op een koerswijziging (pivot) van de Federal Reserve. Maar de bovenstaande grafiek laat zien dat de markt NA dit moment vaak nog een laatste duikvlucht maakt. Gemiddeld duurt het zelfs 14 maanden tot de markt na een recessie/koerswijziging de bodem bereikt en zakken de koersen met nog eens 28,3 procent.
Zekerheid bestaat helaas niet in deze bizarre wereld, maar om deze reden houd ik in ieder geval 50 procent van mijn maandelijkse reserves aan in fiatgeld. Zo heb ik straks nog wat droog poeder als de koersen inderdaad door het putje gaan en gebeurt dat niet, dan heb ik dikke vette pech. Uiteindelijk is het voor mij een kwestie van kansen spreiden.
Je moet altijd meerdere pannetjes op het vuur hebben gap, je weet toch - Lange Frans
Fysiek goud en bitcoin
Fysiek goud is voor mij een veilige haven voor de lange termijn. Ik verwacht niet dat mijn investeringen in goud mij stinkend rijk zullen maken, maar ook niet armer en dat is precies het doel van deze aankopen. Goud is een defensieve keuze, al spelen er op dit moment een aantal interessante ontwikkelingen rondom het blinkende edelmetaal die veelbelovend zijn. Meer daarover in de onderstaande editie van de aandeelhoudersbrief.
Bitcoin is voor velen een vreemde eend in de bijt. Persoonlijk geloof ik enorm in de toekomst van bitcoin. De absolute schaarste van 21 miljoen eenheden is ongeëvenaard. Goud kent bijvoorbeeld een inflatie van 1-2 procent per jaar. Daarnaast kan bitcoin binnen 10 minuten aan de andere kant van de wereld zijn, kost een transactie praktisch niets en kan je het (bijna) gratis opslaan.
Als je fysieke goud dan eindelijk aan de andere kant van de wereld aankomt, dan moet de ontvanger ook nog de kwaliteit controleren. Stuk voor stuk facetten die bitcoin een efficiënter middel maken om waarde in op te slaan. Persoonlijk geef ik om die redenen de voorkeur aan bitcoin, maar ik sluit mijn ogen ook niet voor goud. Zeker in de meer traditionele kringen is goud nog altijd de koning.
Defensieve aandelen
Als laatste investeer ik momenteel vooral in defensieve sectoren. Dit zijn vooral sectoren die het ook tijdens een recessie redelijk doen. Een tube tandpasta kopen we ook tijdens een recessie, de nieuwste iPhone laten we wellicht even liggen. Primaire levensbehoeften winnen het van luxegoederen. Dat is een beetje de redenering die achter deze beslissing zit.
Wat koop ik dan? Met name ETFs die het eenvoudig maken om in deze sectoren te investeren.
Nutsbedrijven (SXLU) - SPDR S&P US Utilities Select Sector UCITS ETF
Consumptiegoederen (SXLP) - SPDR S&P US Consumer Staples Sel Sector UCITS ETF
Energie (SXLE) - SPDR S&P US Energy Select Sector UCITS ETF
Gezondheidszorg (SXLV) - SPDR S&P US Health Care Select Sector UCITS ETF
Terwijl de S&P 500 dit jaar al behoorlijk door het putje gaat, weten deze sectoren (met name energie) de koppies nog redelijk boven water te houden. Maar nogmaals, zekerheid bestaat niet. Het kan best zijn dat ook deze bedrijven het lastig krijgen als de recessie extreem diep blijkt te zijn. Vandaar dat ik 50 procent van mijn maandelijkse reserves in fiatgeld houd.
Dit was hem alweer voor deze editie! Bedankt voor het lezen en graag tot de volgende keer. Mocht je mijn werk waarderen, dan zou het mij enorm helpen als je een ‘like’ achterlaat en de aandeelhoudersbrief deelt met mogelijke geïnteresseerden.
Disclaimer: ik heb eigenlijk ook geen idee waar ik mee bezig ben. Zie mijn verhalen dan ook vooral als een vorm van vermaak en zeker niet als beleggingsadvies. Het volgen van mijn handelingen is volledig op eigen risico. De kans is aanwezig dat al je zuurverdiende spaarcenten in rook opgaan als je mijn dwaze ideeën kopieert. Wees dus voorzichtig en doe mij niet na.
Ter informatie, Bitcoin heeft op dit moment 1,8% inflatie. Bij de volgende halving is dat natuurlijk wel minder.